Menu
ინტერვიუ დოქტორ არტურ ჩეპმენთან
განათლების ისტორიის პროფესორი, დოქტორი არტურ ჩეპმენი არის ლონდონის საუნივერსიტეტო კოლეჯის განათლებისა და საზოგადოებრივი ფაკულტეტის სასწავლო გეგმის, პედაგოგიკისა და შეფასების დეპარტამენტის ხელმძღვანელი. დოქტორ ჩეპმენის კვლევითი ინტერესები მოიცავს ისტორიას განათლებაში და საჯარო ისტორიას.
განათლების ისტორიის პროფესორთან ინტერვიუში, გამოჩენილმა ბრიტანელმა მეცნიერმა ისაუბრა ქართულ-აფხაზურ კონტექსტზე სკოლებში და უნივერსიტეტებში ისტორიის სწავლების პრობლემურ საკითხებზე, აგრეთვე სხვადასხვა, თუნდაც ურთიერთსაწინააღმდეგო თანაარსებობის შესაძლებლობაზე – ეროვნული ნარატივები ქვეყნის შიგნით იმავე სახელმწიფო სისტემის ფარგლებში.
მეცნიერი ასევე საუბრობს იმაზე, თუ როგორ ავიცილოთ თავიდან ისტორიის პოლიტიკური მიზნებისთვის ინსტრუმენტალიზაცია და შეიძლება თუ არა ისტორიის სწავლების გამოყენება მშვიდობის მშენებლობისთვის.
ბადრი ბელქანია: ევროპის საბჭოს ისტორიის სწავლების ობსერვატორიამ ევროპაში (OHTE) გამოაქვეყნა ზოგადი ანგარიში იმის შესახებ, თუ როგორ ისწავლება ისტორიის საგანი საქართველოში და სომხეთში, ასევე ევროკავშირის მასშტაბით. რატომ არის მნიშვნელოვანი OHTE ანგარიში?
არტურ ჩეპმენი: დავიწყებ იმით, რომ მე არ ვარ ექსპერტი ამ მოხსენებაში, მაგრამ რა თქმა უნდა წავიკითხე ის.
ვფიქრობ, ეს ძალიან მნიშვნელოვანია იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ ჩვენ გვაკლია ის, რასაც ეს ანგარიში გვაძლევს. ძალიან იშვიათია სანდო შედარებითი მონაცემების მიღება იმის შესახებ, თუ რა კეთდება სხვადასხვა ქვეყანებში – ეს პროცესის მართლაც კარგი დასაწყისია და ნამდვილად კარგი იქნება, თუ მეტი ქვეყანა ჩაერთვება.
ჩვენ არ ვიცით საკმარისი იმის შესახებ, თუ რა ხდება ისტორიაში სხვადასხვა კონტექსტში. მაგრამ მნიშვნელოვანია ამის ცოდნა, რადგან ისტორია თამაშობს მნიშვნელოვან როლს ადამიანების აზროვნების ჩამოყალიბებაში. ასე რომ, შემიძლია დარწმუნებით ვთქვა: ანგარიში გვაძლევს იმას, რაც აქამდე არ გვქონდა.
ჩართული ვარ შედარებით მცირე პროექტებში და ყოველთვის ძალიან მიჭირს რაიმეს პოვნა მასთან, ვისთანაც ვიმუშავებ. ჩემს გამოსვლაში აღვნიშნე, რომ 10 წლის წინ ამერიკის მთავრობამ სთხოვა ჩემს კოლეგებს კალიფორნიის უნივერსიტეტის განათლების ინსტიტუტიდან მსგავსი რამ გაეკეთებინათ.
PISA-ს შედეგები არც თუ ისე კარგი იყო და მათ სურდათ გაეგოთ რა ხდებოდა სხვა ადგილებში – შანხაიში, იაპონიაში, ავსტრალიაში და ა.შ. ეს იყო რეალურად შედარებითი სასწავლო გეგმა ყველა საგანში და არა მხოლოდ ისტორიაში. ჩვენ შეგვეძლო ძალიან ცოტა რამ გამოგვეყენებინა იქიდან, რაც უკვე გვქონდა. არავინ აკეთებს ასეთ კვლევას. ასე რომ, ძალიან კარგია, რომ ეს გაკეთდა.
როგორც გუშინ ითქვა, როდესაც ანგარიში გამოქვეყნდა, ის ფაქტი, რომ მის უკან დგას მსხვილი ევროპული ორგანიზაცია, მას წონას ანიჭებს და ამიტომ ხალხი რეაგირებს: თავისთავად მნიშვნელოვანია ვიცოდეთ, რომ ისტორია ისწავლება სხვადასხვა კონტექსტში. ეს უაღრესად ღირებულია. ევროპის საბჭო ამას აკეთებს, რადგან მათ შეუძლიათ მიიღონ უკეთესი პასუხები, ვიდრე მე, როგორც მეცნიერმა.
გარდა ამისა, იგი კარგად აერთიანებს სხვადასხვა ასპექტს – ის შეიცავს, ერთი მხრივ, სასწავლო დოკუმენტების ანალიზს და შედარებას, ხოლო მეორე მხრივ, ფოკუს ჯგუფებს და მასწავლებლებისგან მონაცემთა შეგროვებას. და თუ უბრალოდ სწავლობ საგანმანათლებლო დოკუმენტებს, არ იცი რა არის რეალობა.
ანგარიშის კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი მახასიათებელია ის, რომ ობსერვატორია აპირებს მსგავსი ანგარიშების გამოქვეყნებას მომავალში, რაც ნიშნავს, რომ დროთა განმავლობაში ჩვენ შევძლებთ დავიწყოთ ტენდენციებზე საუბარი. და თქვენ უნდა იცოდეთ რა იცვლება. დღეს არა მხოლოდ არ ვიცით რა ხდება სხვადასხვა ქვეყანაში, წარმოდგენა არ გვაქვს საერთოდ რა იცვლება.
ბადრი ბელქანია: რა იყო თქვენთვის მთავარი წამახალისებელი? არ ვიცით, რამდენად არის კვლევაში გათვალისწინებული უმცირესობის შეხედულებები.
არტურ ჩეპმენი: ვფიქრობ, ის, რაც ნებისმიერ ადამიანს გამოარჩევს, დაკავშირებულია იმაზე, თუ რაზე აკეთებს აქცენტს და რას მიიჩნევს მნიშვნელოვნად. ასე რომ, ჩემს ინსტიტუტში გვაქვს სტატიების ნაკრები “განათლება”. მე ახლახან ვთანამშრომლობდი ლონდონის ჰოლოკოსტის ბიბლიოთეკასთან, რათა ჩამეტარებინა კვლევა იმის შესახებ, თუ როგორ შეგვიძლია ვისაუბროთ ბოშებზე და გენოციდის გამოცდილებაზე, რომელიც მათ გადაიტანეს მეორე მსოფლიო ომის დროს.
გარდა ამისა, ჩემს დაწესებულებას აქვს კლიმატის ცვლილებისა და მდგრადი განვითარების ცენტრი. ასე რომ, ის, რაც მე ნამდვილად მაინტერესებს და ვამბობ, რომ ეს არის ის, რაც ჩემს გონებაში ჩამრჩა, არის ანგარიშში მოცემული მონაცემები გარემოსდაცვითი ისტორიის სწავლების ხარისხის შესახებ და ამ კითხვაზე პასუხი იყო ხალხის პრიორიტეტების სიის ბოლოში.
რამდენად არის გათვალისწინებული უმცირესობების ინტერესები ხალხის სიების ბოლოში? არ არის და ეს არ მიკვირს. მაგრამ საინტერესო იყო ამის დადასტურება მოხსენებაში – ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ჩემთვის.
ბადრი ბელქანია: როგორ ფიქრობთ, რა თანამედროვე ისტორიოგრაფიული მიდგომები აკლია ევროპის უმეტეს ქვეყნებს? რა მიდგომებს ურჩევდით მათ?
არტურ ჩეპმენი: ერთ-ერთი, რასაც ანგარიში აჩვენებს, არის აქცენტი ეროვნულ ნარატივზე. როდესაც ვსაუბრობთ თანამედროვე ისტორიოგრაფიაზე, მთავარი, რაც მოხდა მე-20 საუკუნის მეორე ნახევარში, არის ის, რომ ისტორიოგრაფია გადავიდა ზემოდან ქვემოთ – სოციალურ, ეკონომიკურ, გენდერულ, იდენტობაზე და სხვა მსგავს საკითხებზე. მაგრამ მე ვფიქრობ, რომ ზოგადად სკოლის ისტორიის სწავლება ჯერ კიდევ ზედმეტად პოლიტიზირებულია.
ბადრი ბელქანია: როგორც წესი, ისტორია ყოფს ხალხებს. არსებობს სხვადასხვა ეროვნული იდეები, რომლებიც ხშირად ეწინააღმდეგება ერთმანეთს, ზოგჯერ კი იწვევს შეიარაღებულ კონფლიქტებს. ამას ვხედავთ თანამედროვე მსოფლიოში: იქნება ეს უკრაინა, ისრაელი, ჩემი სამშობლო საქართველო თუ სადმე სხვაგან. რატომ გამოიყენება ისტორია ხშირად იარაღად და შეიძლება თუ არა ამ პრობლემის მოგვარება მომავალში?
მე მჯერა, რომ ისტორიკოსები სახელმწიფოებთან და პოლიტიკოსებთან შედარებით სუსტები არიან.
არტურ ჩეპმენი: ძალიან რთულია, არა? მით უმეტეს, თუ არსებობენ პოლიტიკური ძალები, რომლებსაც სურთ გამოიყენონ ისტორია მტრობის გასაღვივებლად და კონფლიქტების გასაღვივებლად. რისი გაკეთება შეუძლია ისტორიკოსს სახელმწიფო აპარატის წინააღმდეგ?
მაგრამ ჩვენ ვიცით ისტორიიდან, ისტორიული ნარატივის ანალიზიდან და ასევე სოციალური ფსიქოლოგიიდან, როგორ გამოიყენება ეს ნარატივი კონფლიქტის პროვოცირებისთვის. თქვენ მხოლოდ შექმნით „ჩვენს“ და „მათ“ მარტივ კატეგორიებს, შემდეგ სთხოვეთ იდენტიფიცირება ერთ-ერთ მათგანთან, შემდეგ შექმენით საფრთხის სიტუაცია და ბუნებრივი რეაქცია სიტუაციაზე ან საფრთხეზე ძალადობაა. ასე რომ, ახლა ყველაფერი ნათელია. ჩვენ ვიცით, როგორ გამოიყენება ნარატივები ძალადობის, მტრობის გასაღვივებლად.
თუ ეს ცოდნა გვექნება, იქნებ შევცვალოთ სიტუაცია. თქვენ შეგიძლიათ დაუპირისპირდეთ მარტივ განცხადებებს, რომლებიც ამბობენ: „ჩვენ მათ წინააღმდეგ“. რა არის ჩვენი განსხვავებები? რა გვაქვს საერთო? და ასევე, ვინ ვართ ჩვენ მაინც?
როგორც გუშინ აღინიშნა, რუსეთში დიდი მრავალფეროვნებაა. მაგალითად, რუსეთში არიან ადამიანები, რომლებსაც ამჟამად პოლიტიკური სიტუაციიდან გამომდინარე არ აქვთ ხმის მიცემის უფლება, მაგრამ ამას აპროტესტებენ.
ამიტომ, ვფიქრობ, რომ ისტორიკოსები სახელმწიფოებთან და პოლიტიკოსებთან შედარებით სუსტები არიან. მაგრამ ჩვენ გვესმის, როგორ მუშაობს ნარატივები. ჩვენ ვიცით, როგორ შეიძლება ნარატივების გამოყენება სიძულვილისა და ძალადობის გასაძლიერებლად. ამ ცოდნით ჩვენ შეგვიძლია დავუპირისპირდეთ იმას, რაც იწვევს კონფლიქტებს.
ბადრი ბელქანია: როგორ ფიქრობთ, შეიძლება თუ არა ისტორიის სწავლება მშვიდობის დამყარებისთვის?
სხვა ადამიანების გაგება მათთან უკეთესი კომუნიკაციის გზაა. ისტორიას შეუძლია ხელი შეუწყოს მშვიდობას ურთიერთგაგების ხელშეწყობის გზით.
არტურ ჩეპმენი: რა თქმა უნდა, დიახ. ვფიქრობ, თუ გესმით, რატომ ხდება ომები, შეგიძლიათ გაიგოთ, როგორ შეიძლება მათი თავიდან აცილება ან მინიმუმ რისკების შემცირება. ისტორიის შესწავლა ძალიან სასარგებლოა პოლიტიკოსებისა და პოლიტიკის შემქმნელებისთვის, რადგან ის გაძლევს ცოდნას და სიბრძნეს იმის შესახებ, თუ როგორ მუშაობს სამყარო და იქნებ თქვენ შეძლოთ ამ ცოდნის გამოყენება.
ისინი არასოდეს არიან პირდაპირი, მაგრამ მაინც შეგვიძლია ვისწავლოთ წარსულიდან. ამ თვალსაზრისით, ისტორიას აქვს ღირებულება. ასევე, ერთ-ერთი რამ, რასაც თქვენ აკეთებთ ისტორიაში, ცდილობთ დაინახოთ სამყარო სხვადასხვა პერსპექტივიდან. მაშინაც კი, თუ თქვენ მხოლოდ საკუთარ ერზე ან ეთნიკურ ჯგუფზე გაამახვილებთ ყურადღებას.
თქვენ კვლავ უყურებთ წარსულის ადამიანებს, რომლებსაც, მართალია, რაღაც საერთო აქვთ თქვენთან, მაგრამ ამავე დროს განსხვავდებიან თქვენგან. თუ გააფართოებთ ამბავს და გადახედავთ სხვა ჯგუფებს, დაიწყებთ განსხვავებების შეფასებას. და მე ვფიქრობ, რომ სხვა ადამიანების გაგება მათთან უკეთესი ურთიერთობის გზაა. ამგვარად, ისტორიას შეუძლია ხელი შეუწყოს მშვიდობას ურთიერთგაგების ხელშეწყობის გზით.
მეტიც, ისტორიის შესწავლა კრიტიკული მიდგომის გარეშე შეუძლებელია. ისტორიკოსებმა უნდა შეაგროვონ საწყისი მასალა და შეეცადონ ამ მასალებზე დაყრდნობით შექმნან მომხდარის მოდელები. მათზე კრიტიკულად უნდა იფიქრო. ასე რომ, ისტორია გაძლევს კრიტიკული აზროვნების უნარს, გაძლევს განცდის განცალკევებას იმისგან, რაც ხდება, რაც ასევე ძალიან სასარგებლოა სირთულის და შესაძლებლობის ამოცნობისთვის. და აზროვნების ყველა ეს ფორმა, სავარაუდოდ, სასარგებლო იქნება, თუ გსურთ მშვიდობის მიღწევა.
ბადრი ბელქანია: კავკასიაში სხვადასხვა ეროვნებისა და ეთნიკური ჯგუფის წარმომადგენლები ცხოვრობენ. სამწუხაროდ, ჩვენს რეგიონში ბევრი კონფლიქტი მოხდა – ქართველებსა და აფხაზებს, ქართველებსა და ოსებს, სომხებსა და აზერბაიჯანელებს შორის. ჩეჩნეთში და ჩრდილოეთ კავკასიის სხვა ნაწილებში იყო ომები, რომლებიც ძალიან ხშირად ორგანიზებული იყო რუსეთის მიერ ან მისი უშუალო მონაწილეობით. ზოგიერთი კონფლიქტი დღემდე გრძელდება. მაშ, როგორ უნდა ისწავლებოდეს ისტორია ისეთ ქვეყნებსა და რეგიონებში, როგორიც არის კავკასია – მრავალ სხვადასხვა ეროვნულ და ეთნიკურ ჯგუფში – რათა თავიდან ავიცილოთ ესკალაცია და კონფლიქტი?
ნარატივი, რომელიც ამძაფრებს კონფლიქტს, აღრმავებს და აძლიერებს მას, არის მორალიზაციული მარტივი ნარატივი, რომელიც ამბობს, რომ არსებობენ კარგი და ცუდი ადამიანები.
არტურ ჩეპმენი: ეს მართლაც ძალიან რთულია. ვინ ვარ მე, რომ ვუთხრა სხვებს რა უნდა გააკეთონ, მაგრამ მაინც ვეცდები მაგალითი მოვიყვანო ჩემი ქვეყნიდან. ინგლისში ჩვენ პოლიტიკურად ძალიან გაყოფილი ვართ Brexit-თან დაკავშირებული მიზეზების გამო – ვიყოთ თუ არა ევროპელები, ვიყოთ თუ არა დამოუკიდებლები ევროპისგან? თუ უნდა გვქონდეს ჩვენი იმპერია? ასეთი სახის იდეები არსებობს. ასე რომ, ვფიქრობ, იდენტობის შესახებ ისტორიები ყოველთვის ძალიან ემოციური და ძალიან რთულია.
ძალიან რეალური მიზეზის გამო, თუ თქვენ ცდილობთ მშვიდობის შენარჩუნებას კონფლიქტურ სიტუაციაში, როგორ გაუმკლავდებით „ღია ჭრილობებს“? ვერ ვეტყვი იმას, ვის შვილებსაც სხვა ადამიანმა ესროლა, რომ დამშვიდდეს და ჰქონდეს განათლებული და მშვიდობიანი შეხედულება. ძალიან რთულია.
ასე რომ, ერთ-ერთი გამოწვევაა ამის გამკლავება, თუ გსურთ მშვიდობის მიღწევა. როგორ უმკლავდებით კონფლიქტის შედეგებს? თქვენ არ შეგიძლიათ მათ განზე განუდგეთ, რადგან ბევრისთვის ისინი ჯერ კიდევ გრძელდება. ასე რომ, მშვიდობის შესახებ საუბრის მცდელობა, როდესაც ხალხი ჯერ კიდევ ფიქრობს, რომ ომი მიმდინარეობს, ძალიან რთულია.
მაგრამ, თუ ვიფიქრებთ ანალიტიკურად და შორს ვიქნებით ამ ყველაფრისგან, მაშინ როგორ შეუძლია ნარატივებს ხელი შეუწყოს სიტუაციის გაუარესებას? ეს არის კითხვა. ასე რომ, ნარატივის ტიპი, რომელიც, ჩემი აზრით, აძლიერებს კონფლიქტს, აღრმავებს და აძლიერებს მას, არის მორალიზაციული მარტივი ნარატივი, რომელიც ამბობს, რომ არსებობენ კარგი ადამიანები და ცუდი ადამიანები. ჩვენ კარგი ხალხი ვართ და ყველა სხვა ცუდი – მსგავსი რამ იწვევს ომებს.
როგორ აიცილოთ მრავალი მიზეზი იმისა, რაც ხდება? არა მგონია, ბევრი რამ აიხსნას უბრალოდ მორალური თვალსაზრისით ღირდეს. ვფიქრობ, ქვეყნებს შორის კონფლიქტის რეალური მიზეზები ნაწილობრივ ფიქციაა, მაგრამ ხშირად ეს არის კონფლიქტები რესურსებზე, ზღვაზე წვდომაზე და სხვა. ამ პრობლემის გადაჭრის ერთ-ერთი გზაა მტრობის აღძვრა ნარატივის მეშვეობით, რომელიც უბრალოდ ომამდე მიდის.
მაგრამ სხვაგვარად როგორ შეიძლება მოგვარდეს რეალური მატერიალური კონფლიქტი რესურსებთან დაკავშირებით? და ჩვენ მათ უფრო და უფრო ხშირად შევხვდებით. მიგრაციის ერთ-ერთი რეალური მიზეზი არის წყლის დეფიციტი და გლობალური დათბობა. ეს გამოიწვევს უფრო მეტ კონფლიქტს რესურსებთან დაკავშირებით, რაც თავის მხრივ გამოიწვევს მოსახლეობის გადაადგილებას და, შედეგად, ბრძოლას. ასე რომ, ისტორიების მოყოლა, რომლებიც ძალადობას იწვევს, პრობლემის გადაჭრის ერთ-ერთი გზაა.
ამ პრობლემის გადაჭრის სხვა გზებიც არსებობს, რომლებიც ნაკლებად დამღუპველია ადამიანის სიცოცხლისთვის. თქვენ უნდა ჩართოთ მეტი ადამიანი და იკითხოთ, რა არის ამის რეალური მიზეზები?
ბადრი ბელქანია: შეიძლება თუ არა სხვადასხვა ეროვნული ნარატივი მშვიდობიანად თანაარსებობდეს ერთ სახელმწიფოში?
ვფიქრობ, ერთსა და იმავე პოლიტიკურ სტრუქტურაში შეიძლება იყოს მრავალი ნარატივი. ამას ჩემი ქვეყნის გამოცდილება ადასტურებს. ჩვენ ვართ კონფედერაცია, მრავალეროვნული სახელმწიფო მრავალი ნარატივით და განსხვავებული საგანმანათლებლო სისტემებით.
არტურ ჩეპმენი: მე ვარ გაერთიანებული სამეფოდან, რომელიც ძალიან უცნაური ადგილია. გაერთიანებული სამეფო მრავალეროვნული სახელმწიფოა – ჩვენ გვყავს შოტლანდიელები, უელსელები, ჩრდილოეთ ირლანდიელები, უმცირესობებიც კი გვყავს, მაგალითად, კორნული. ასე რომ, ჩემს ქვეყანაში გვაქვს პარალელური განათლების სისტემები. შოტლანდიელებს აქვთ თავიანთი სისტემა, ინგლისელებს – თავიანთი, უელსელებს – თავიანთი, ჩრდილო ირლანდიელებს – მათი, ასე რომ, ჩვენ გვაქვს ოთხი განსხვავებული რეჟიმი, განსხვავებული სისტემა, განსხვავებული სახელმძღვანელოები, ყველაფერი განსხვავებულია.
შოტლანდიური საგამოცდო სისტემები სრულიად განსხვავდება ინგლისურისგან. მე ახლახან გამოვაქვეყნე სტატია ინგლისისა და შოტლანდიის შედარების შესახებ და საკმაოდ საინტერესოა, რადგან ორივე ქვეყანაში ადამიანებმა უნდა იფიქრონ იმაზე, თუ რა არის ცალსახად ინგლისური (“ინგლისურობის” შესახებ), იმაზე, თუ რა არის თანდაყოლილი ექსკლუზიურად შოტლანდიური (“შოტლანდიურობის შესახებ” ) და იმის შესახებ, თუ რა არის თანდაყოლილი ბრიტანელისთვის („ბრიტანულობის“ შესახებ). და ბრიტანელობა არის ამბავი იმისა, რაც გვაერთიანებს. და საინტერესოა შედარება, თუ როგორ იყოფა შოტლანდიაში ეს – რას თვლიან შოტლანდიის ისტორიას, რას მიიჩნევენ ბრიტანეთის ისტორიაში, რა არის ინგლისის ისტორია და პირიქით. ასე რომ, დიახ, მე ვფიქრობ, რომ შეიძლება არსებობდეს მრავალი ნარატივი იმავე პოლიტიკურ სტრუქტურაში. ამას ჩემი ქვეყნის გამოცდილება ადასტურებს – ჩვენ ვართ კონფედერაცია, მრავალეროვნული სახელმწიფო, რომელსაც აქვს მრავალი ტრადიცია და საგანმანათლებლო სისტემა
